ÇİZGİLER

DİRENÇ VE DESTEK

Hisse senedi fiyatlarının bir "ayı" ( satıcı ) ve bir "boğa" ( alıcı ) arasında, kafa kafaya geçen bir savaşın sonunda oluştuğunu düşünebiliriz. Fiyatlar, bu savaşı kim kazandıysa, o yöne hareket ederler.

Bu benzetmenin ışığı altında, Coca Cola'nın aşağıdaki fiyat grafiğini inceleyin. Ele alınan periyodda, fiyatlar 40$ seviyesine her düştüğünde boğaların (alıcılar) kontrolü ele aldıklarına ve daha fazla düşüşü engellediklerine dikkat edin. Bunun anlamı şudur: 40$ fiyat seviyesi, alıcıların Coca Cola'yı almak istedikleri fiyattır ( aynı zamanda satıcılar da, 40$'ın daha altında satış yapmak istememektedirler.) Bu tip bir fiyat hareketi "destek" olarak adlandırılır, çünkü alıcılar 40$ da, fiyatı desteklemektedirler.

Benzer şekilde, satıcıların kontrolü ele geçirdiği ve fiyatların daha yukarı gitmesini önledikleri "direnç" seviyeleri vardır. 42$ seviyesinde satıcılar alıcıları devreden çıkartıp, daha baskın oluyor ve fiyatların yükselmesini engelliyorlar.

Fiyatlar, boğa ve ayının hemfikir olduğu alışveriş seviyeleridir. Bu her iki tarafın konsensusu ile oluşur. Genel olarak boğalar fiyatların yükseleceğini düşünürken, ayılar düşeceğine inanırlar.

Destek seviyeleri, yatırımcıların büyük bir çoğunluğunun fiyatların yukarı gideceğine inandığı seviyelerken, direnç seviyelerinde, yatırımcıların büyük çoğunluğu fiyatların düşeceğini düşünmektedirler. Yatırımcıların beklentileri zaman içinde değişir. Uzunca bir dönem yatırımcılar, Dow Industrials'ın 1000 seviyesini aşacağına inanmamıştı ( aşağıdaki şekilde görülen güçlü 1000 direnci ). Bundan bir kaç yıl sonra ise, aynı yatırımcılar 2500 endekste alım satım yapıyorlardı.

Yatırımcılar, beklentileri değiştiğinde ani hareketler yaparlar. Aşağıdaki grafikte 20$ direnç seviyesi aşıldığında, ne kadar kararlı alım yaptıkları görülüyor. Ayrıca, bu kırılma noktası, oldukça belirgin bir işlem hacmi artışı ile de destekleniyor.

Direnç - destek seviyelerinin oluşması, fiyat grafiğinde en rahat izlenebilen ve tekrarlanan olaydır. Direnç-destek seviyelerinin kırılması, yatırımcıların beklentilerinin temelden değişmesi (mesela, karlılık, yönetim, rekabet koşullarının değişmesi) veya kendiliğinden oluşan gelecek tahminleri ( yatırımcılar yükselişi görünce, almaya başlar, genel herekete uyarlar ) ile tetiklenir. Fiyatların yeni seviyelere taşınması için, oluşan yeni beklentiler bazen yeterli olmayabilir. Böyle bir durumda karşımıza, yükselişe bir türlü ikna olmayan, tereddüt eden bir hareket tarzı çıkabilir. Bu davranış şekline "Yatırımcının Tereddüdü" diyebiliriz...

Direnç - destek seviyelerinin geçilmesinden sonra, işlem yapanlar yeni fiyatları sorgulamaya başlarlar. Mesela, direncin kırılmasından sonra, alıcılar ve satıcılar yeni fiyatların ne kadar gerçekçi olduğu konusunda tereddüte düşüp, satışa geçebilirler. "Yatırımcı tereddüdü" diye adlandırabileceğimiz bu durum nedeniyle fiyatlar, tekrar kırılan direnç ya da destek seviyesine geri döner.

Aşağıdaki şekilde, Aktaş Elektrik'in grafiğinde, kırılan direnç noktasından sonra oluşan düzeltme yani yatırımcı terreddüdü rahatlıkla görülebilir.

Bu tereddüt dönemini takip eden fiyat hareketi çok önemlidir. İki şey olabilir; ya fiyatların geldiği seviye ile ilgili beklenti konsensusu bozulur ve fiyatlar tekrar eski seviyelerine döner, ya da yatırımcılar yeni fiyatları benimser ve kırılan yöndeki hareket devam eder. Eğer, yatırımcı tereddüdünden sonra, daha yüksek yeni fiyatlar oluşacağı beklentisi konusundaki konsensus bozulursa, klasik " Boğa Tuzağı " ( yanlış kırılma sinyali ) oluşumunu görürüz.

Aşağıdaki AKTAŞ Elektrik grafiğinde fiyatlar 112,500'ü kırıyor ( boğaların fiyatlar yükselecek beklentisi ile ) ve sonra piyasa, boğaları yüksek maliyetli kağıtlarla başbaşa bırakarak, eski fiyatlarına yani kırılan direnç seviyesi altına geri dönüyor.

Benzer durum bir "Ayı Tuzağı " da yaratabilir. Fiyatlar uzun süreli destek seviyesinin altına iner ve bu ayıların satışa geçmesi için yeterli bir sebep olur ( hatta açığa satışçıların ). Sonra tekrar destek seviyesinin üstüne çıkılır ve ayılar ellerindeki hisse senetlerini düşük fiyatla kaptırmış olmakla kalırlar.

Kırılmaların gerçek beklentilere dayanıp dayanmadığını anlamanın en iyi yolu, destek ve dirençler kırılırken oluşan işlem hacmini takip etmektir. Eğer direnç/destek seviyeleri, yüksek hacimle kırılıyorsa ve yatırımcı tededdüdü oluşurken hacim azalıyorsa, bu yeni beklentilerin güçlülüğünü gösterir ( tereddüt edenlerin de azlığını ).

Tersi durumda, eğer direnç/destek seviyeleri düşük hacimle kırılıyor ve yatırımcı tereddüdü sırasında işlem hacmi artıyorsa, o zaman beklentilerin çok az değiştiğini düşünmek ve eski fiyatlara geri dönüleceğini beklemek gerekir.

Başarıyla kırılan direnç seviyeleri, artık yeni destek seviyeleridir. Direnç destek haline gelir. Benzer durumda, bir destek seviyesi kırıldığında, artık direnç olarak çalışmaya başlar.

Aşağıdaki örnekte, Kav Orman Sanayii'nin dolar bazında fiyat grafiği verilmiştir. Bu grafikte, 0.0055$ fiyat seviyesinin, uzun süre, nasıl direnç ve destek olarak çalıştığı görülmektedir. 1998 yılının ilk yarısında destek hattı olarak çalışan 0.0055$ seviyesi Ağustos 1998'de kırıldıktan sonra, bir yıla yakın bir süre güçlü bir direnç olmuş ve aşılamamıştır. Mayıs 1999 başında ancak çok yüksek bir işlem hacmi ile kırılabilmiştir. Artık bir süre, Kav'ın dolar bazında ana destek seviyesinin 0.0055 dolar olacağı kesindir. Nitekim, depremden sonra verilen aradan sonra, IMKB yeniden açıldığı zaman yaşanan panik düşüşte dahi, bu seviye çok kısa bir süre için kırılmış, sonra yeniden üzerine çıkılmıştır.

Bu bölümde anlatılan direnç/destek konusunun önemli noktaları aşağıda özetlenmiştir.

• Bir hisse senedinin fiyatı, alıcıların ( boğalar ) ve satıcıların ( ayılar ) anlaşması ile oluşur.
• Fiyatlardaki değişimler, yatırımcıların gelecekle ilgili beklentilerinin yansımasıdır.
• Destek seviyeleri, fiyatların daha aşağıya gitmeyeceği konusunda konsensus oluşan seviyelerdir. Alıcılar artık satıcılardan daha fazla ve daha kararlıdır.
• Direnç seviyeleri, fiyatların daha yukarı gitmeyeceği konusunda konsensus oluşan seviyelerdir. Satıcılar artık, alıcılardan daha fazla ve daha kararlıdır.
• Destek - direnç seviyelerinin aşılması, yatırımcı beklentilerinin arz/talep yönünde oluşan değiştiğini gösterir.
• İşlem hacmi, beklenti değişikliklerinin gerçek gücünü gösteren en önemli kriterdir.
• Yatırımcı tereddüdü, direnç - destek seviyelerinin aşılmasından sonra sık sık görülen ve fiyatların düzeltme yapmasına sebep olan piyasa hareketleridir.

TREND ÇİZGİLERİ

Charles Dow'un Dow Teorisinin temel prensiplerinin en önemlisi, hisse senedi fiyatlarının bir trendinin olmasıdır. Trend çizgileri, grafikteki iki veya daha fazla uç nokta birleştirilerek gösterilir. Yükselen trendler iki veya daha fazla dip noktanın birleştirilmesi ile çizilir ve destek seviyelerini gösterir. Alçalan trendler ise, iki veya daha fazla tepe noktası birleştirilerek çizilir ve direnç seviyelerini gösterir.

Yorumlanması

Bir trend çizgisi, grafik üzerinde uç noktaların birleştirilmesi ile çizilen eğim çizgileridir. Yükselen trend çizgileri fiyat destek seviyelerini gösterirken, alçalan trend çizgileri fiyat üst direnç seviyelerini göstermektedir.

Bir trend oluşunca piyasada, trend çizgisi kırılıncaya kadar geçerli olacak bir konsensus oluşmuş demektir.

Bu çok basit gibi görünür. Önemli olan mevcut trendi, trend çizgisini kullanarak belirlemek ve bu trend kırılıncaya kadar işlem yapmak veya mevcut trendin kırılmasına kadar bekleyerek, yeni oluşan trende göre işlem yapmaktır.

Aşağıdaki grafikte iki trend çizgisi gösterilmektedir. İlki " alçalan" trend çizgisidir. Bu çizginin tepeler kullanılarak çizilmiş olduğuna dikkat edin. İkincisi ise, " yükselen " trend çizgisidir. Bu da diplerden geçecek şekilde çizilmiştir.

Trendlerin en önemli faydası, içgüdüsel kararları ( satma vakti geldiğini düşünüyorum ) analitik kararlardan ( yükselen trend kırılıncaya kadar bekleyeceğim) ayırmaya yardımcı olmasıdır. Bir diğer yararı ise, daima piyasanın doğru tarafında durulmasını sağlamasıdır.

FİBONANCİ ÇALIŞMALARI

Leonardo Fibonacci 1170 yılında İtalya'da doğan çok önemli bir matematikçiydi. Fibonacci'nin, Fibonacci sayılarını, Mısır'daki Giza piramidini incelerken bulduğu söylenir. Fibonacci sayıları her sayının, kendinden önceki iki sayının toplamından oluştuğu bir sayı serisidir: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, 377, 610... vb. Tek tek ele alındığında birbirleriyle hiç bir ilişkisi olmayan bu sayıların arasında, serideki her sayının bir öncekinin yaklaşık 1,618 katı olması gibi bir ilişki oluşur.

Fibonacci çalışmaları dört adettir: Yay ( arc), fan, geri alma çizgileri ve zaman bölgeleri.

Fibonacci çalışmalarının genel yorumlaması, hisse senedi fiyatlarının bu çizgilere yaklaştığında bir trend değişikliğine uğrayacağı şeklindedir.

Yaylar (Arcs)
Fanlar (Fans)
Geri Alma Çizgileri (Retracements)
Zaman Bölgeleri (Time Zones)

Yaylar:

Fibonacci Yayları , iki uç nokta arasına ( mesela bir dip ve bir tepe ) bir trend çizgisi çizerek, sonra da ikinci uç noktayı merkez alarak, % 38.2, %50.0 ve %61,8 seviyelerine çizilen yaylardır. Bu yayların yorumlaması, fiyatların yaylara yaklaştıkça destek ve direnç bulması şeklindedir.

Fibonacci Yayları ve Fibonacci Fan Çizgilerinin her ikisini birlikte çizip, kesişme noktalarını destek ve direnç olarak düşünmek de, bilinen bir yorumlama yöntemidir.

Aşağıda British Pound grafiği üzerinde, Fibonacci yaylarının nasıl destek ve direnç olarak çalıştığı gösterilmiştir. "A", "B" ve "C" noktalarına dikkat ediniz.

Fanlar :

Fibonacci Fan Çizgilerinin oluşturulması için, yine bir dip ve bir tepe noktası arasına trend çizgisi çizilir. Sonra ikinci uç noktadan bir dikey çizgi çizilir. Bu dikey çizginin üzerine, %38.2, %50.0, %61.8 fibonacci seviyelerinden geçen, başlangıç noktaları trend çizgisinin başlangıç noktası olan, üç trend çizgisi çizilmesi ile oluşturulur. ( Bu teknik Hız Çizgileri tekniğine çok benzer ) Aşağıdaki grafikte, fiyatların Fan Çizgilerinde, nasıl destek bulduğu gösterilmiştir.

Fan Çizgisi üzerindeki "A" noktasında, fiyatların çizgiyi hemen kıramadığını, burada bir kaç gün oylanadığını görebilirsiniz. Bu çizgi kırıldıktan sonra, fiyatlar hızla bir alttaki fan çizgisine geriliyor ve "B" ve "C" noktalarında destek buluyor. "C" noktasında güç kazanıyor ve "D" noktasına kadar bir yükseliş başlıyor, burada yeni bir dirençle karşılaşıyor. Dönüyor ve yeni desteği "E" noktasında destek buluncaya kadar düşüş yaşanıyor. Buradan yeniden güç alarak, yeni bir yükseliş başlatıyor.

Geri Alma Çizgileri :

Fibonacci Geri Alma Çizgileri, mesela bir dip ve bir tepe arasına çizilen trend çizgisini, 9 yatay çizgi ile bölünmesi ile oluşturulur. Bu 9 yatay çizgi, 0.0%, 23.6%, 38.2%, 50%, 61.8%, 100%, 161.8%, 261.8%, and 423.6%. fibonacci seviyelerinden geçer. ( Bu çizgilerden bazıları, skala dışında kaldığından görünmüyor olabilir.)

Belirli bir fiyat hareketinden sonra ( aşağı veya yukarı ), fiyatlar bu hareketin bir kısmını geri almaya çalışır. Fiyatlar geri dönerken, Fibonacci çizgileri seviyelerinde direnç veya destek bulur. Aşağıdaki grafikte bir ana dip ve tepe arasındaki, Fibonacci Geri Alış Çizgileri gösterilmiştir.

%23.6 ve %38.2 Fibonacci seviyelerinde oluşan destek ve direnç etkisi çok net görülebilmektedir.

Zaman Bölgeleri :

Fibonacci Zaman Bölgeleri bir dik çizgi serisidir. Fibonacci aralıklarında (mesela, 1,2,3,5,8,13,21,34 vs.) yerleştirilir. Yorumlanması ise, bu zaman aralıklarına yakın yerlerde, fiyatlarının değişecebileceğini düşünmektir.

Aşağıdaki örnekte, 1970'de oluşan dipten itibaren, Dow Jones Industrial endeksi üzerine çizilen, Fibonacci zaman aralıklarını görebilirsiniz.

Zaman çizgilerine yakın yerlerde, çok belirgin yön değişiklikleri görülmektedir

GAN ÇALIŞMALARI

W. D. Gann ( 1878-1955 ), fiyat grafikleri üzerinde çalışacak özel bir teknik geliştirdi. Gann'ın tekniğinin temelinde, zaman ve fiyat bileşkesinde, özel bir geometrik açıların kullanımı vardı. Gann, geometrik yapı ve açıların fiyat hareketlerini tahmin etmeye yarayacak özel bir karekteristiği ve açısal ilişkisi olduğuna inanıyordu.

Yorumlanması :

Gann Açıları belirli bir dip ve tepe ( ya da tersi ) arasına değişik açılarla çizilir. Gann'a göre, fiyatlar 1 x 1 trend çizgisinin üzerindeyken boğa, altındayken ayı piyasası geçerlidir.

1 x 1 trend çizgisi yükselen trendde ana direnci gösterir ve bu trend çizgisi kırıldığında ters yönde başka bir trend başlar. Gann 1 x 1 en önemlisi olmak üzere, dokuz özel açı belirlemiştir :

• 1 x 8 - 82.5 derece,
• 1 x 4 - 75 derece,
• 1 x 3 - 71.25 derece,
• 1 x 2 - 63.75 derece,
• 1 x 1- 45 derece,
• 2 x 1 - 26.25 derece,
• 3 x 1 - 18.75 derece,
• 4 x 1 - 15 derece,
• 8 x 1 - 7.5 derece.

Yükselen düşen değerlerin ( 1 x 1, 1 x 8 gibi ) gerçek açılara karşılık gelmesi için, x ve y ekseninde eşit aralıklar alınması gerektiğini unutmayın. Bu, x eksenindeki bir birimin, ( saat, gün, hafta, ay gibi ) y ekseninde de eşit bir birimle karşılık bulması anlamına gelir. Bu kalibrasyonun yapılabilmesinin en kolay yolu, 1 x 1 açısının, 45 dereceye karşılık geldiğini görmektir. Gann, her bir açının destek ve direnç ( trend yönüne bağlı olarak ) olarak çalıştığını gözlemiştir. Mesela, bir yukarı trend süresince 1 x 1 açısı, ana destek olur. 1 x 1 açılı trend çizgisinin kırılması, ana trendin değiştiği anlamına gelir.

Gann'a göre, bu durumda fiyatların bir sonraki trend çizgisine kadar düşmesi beklenir (mesela 2 x 1 açısına kadar ). Diğer bir deyişle, bir açı geçildiği zaman, fiyatların bir sonraki açıya kadar bir düzeltme yapması beklenir. Gann'ın piyasa hareketleri üzerine bir çok çalışması vardır. Bunlar, Gann Çizgileri, Gann Fanları ( Gann Fans ) ve Gann Izgaraları ( Gann Grids ).

Örnekler :

Gann Fanları

Gann Grid

HIZ VE DİRENÇ ÇİZGİLERİ

Hız direnç çizgileri aynı zamanda 1/3 - 2/3 çizgileri olarak da bilinir ve fiyat grafiğini üç eşit parçaya böler. Hem çizilmeleri hem de yorumlamaları Fibonacci Fan Çizgilerine (bakınız Fibonacci Çalışmaları ) çok benzer.

Yorumlanması

Hız direnç çizgileri destek seviyelerini belirlemek için kullanılır. Örneğin; eğer bir hisse senedi yükseliş trendinde ise, o hisse senedinin fiyatı genellikle 2/3 çizgisinin üstünde kalır. Eğer fiyatlar 2/3 çizgisinin altına inerse, yeni bir çıkış güç toplayacağı bir sonraki destek noktası 1/3 çizgisidir.

Örnek:

Başlangıç trend çizgisi, en düşük nokta olan "A" noktasından başlayarak, en yüksek nokta olan "B" noktasına çizilir. Fiyatların ilk yükseliş esnasında hep 2/3 çizgisi üstünde kalmaya çalıştığını görebiliriz. 2/3 çizgisi kırıldığı zaman ( "C" noktasında ) fiyatlar çok hızlı bir şekilde 1/3 çizgisine ( "D" noktası ) geriler ve burada destek bulur.

Hesaplanması

Hız direnç çizgilerini çizmek için:

• Ana dip ve tepe noktaları arasına bir çizgi çizin.
• Ana tepe noktasının oluştuğu günde, aşağı doğru bir dik çizgi çizin. Bu dik çizgiyi üçe bölün.
• Ana dipten 1/3 ve 2/3 dik cizgisi ile kesişecek şekilde çizgiler çizin.